Elektronische detentie

Staatssecretaris Teeven wil fors bezuinigen op het gevangeniswezen. Zo wilde hij onder andere het cellentekort oplossen door een aantal veroordeelden te voorzien van een enkelbandje — de zogeheten elektronische detentie. Hoewel de motivatie van de staatssecretaris verkeerd is (bezuinigen) en het plan deels weer van tafel is, is voor het idee op zich veel te zeggen.

Het was een prima plan, elektronische detentie als alternatief voor gevangenisstraffen korter dan zes maanden. Het zou Justitie een flinke bezuiniging opleveren; het volgen van de GPS-chip in zo’n enkelbandje is immers aanzienlijk goedkoper dan de € 300 per dag die een gedetineerde kost. Het zou de veroordeelde (en daarmee de maatschappij) een hoop ellende besparen omdat hij niet opgesloten zit en dus z’n woning en inkomen niet kwijt raakt. Voorts zou het de samenleving een hoop geld schelen omdat een ver-oordeelde met z’n enkelband z’n baan kan behouden (of z’n bedrijf blijven uitoefenen), minder psychische klachten krijgt, en een gemiddelde dakloze de samenleving een ton per jaar kost.

De werkelijke kosten van fysieke detentie

Elektronische detentie is natuurlijk niet geschikt voor daders van zware misdrijven als bijvoorbeeld moord of verkrachting — die moet je opsluiten. Maar heeft het nou echt zin om plegers van relatief lichte vergrijpen als bijvoorbeeld laster of diefstal een paar maanden op te sluiten?

Het antwoord is een volmondig: “Nee” — al zal er bij notoire veelplegers niets anders opzitten dan ze een tijdje in de cel te zetten.

Zoals eerder al toegelicht in m’n column ‘De verborgen kosten van detentie‘ liggen de kosten van fysieke detentie voor veroordeelden zelf (en daarmee uiteindelijk de gehele samenleving) veel hoger dan de € 300 per dag die het kost om hen in de cel te houden: verlies van baan of uitkering en dus 100% verlies van inkomen, opbouw van schulden, psychische klachten, eventueel dakloosheid en als de veroordeelde een gezin heeft: een ontwricht gezinsleven. Met voor de partner en kinderen alle rampzalige gevolgen van dien. Of dacht u dat die er niet onder lijden?

Criteria voor fysieke detentie

Voor fysieke detentie zou dus enkel gekozen moeten worden als aan minstens één van onderstaande criteria is voldaan:

• Het gepleegde feit is dermate ernstig dat elektronische detentie maatschappelijk niet aanvaardbaar zou zijn.
• De samenleving zou fysiek gevaar lopen als de veroordeelde elektronische in plaats van fysieke detentie zou krijgen.
• Er is sprake van een recidiverende dader waarbij elektronische detentie eerder niet heeft geholpen om ‘m op het rechte pad te houden.
• Het rechtvaardigheidsgevoel van de samenleving weegt op tegen de kosten voor de veroordeelde en de samenleving op langere termijn.

Het doel voorbij

Daarnaast heeft het ook weinig zin omdat de feitelijke detentie vaak pas vele maanden na het plegen van het delict volgt en dankzij hoger beroep, cassatie en de wachtlijsten voor zowel rechtszaken als voor detentie zelf gemakkelijk een paar jaar uitgesteld kan worden.

Het doel van straf is te laten zien dat crimineel gedrag niet geaccepteerd wordt. Als je voor een licht vergrijp echter pas twee jaar later je vier weken cel moet gaan uitzitten schiet het z’n doel voorbij, en uiteindelijk staat de werkelijke omvang van de straf niet in enige verhouding tot het delict.

Risico op recidive

Tegenstanders van elektronische detentie voeren aan dat een veroordeelde tijdens elek-tronische detentie opnieuw de fout in kan gaan. Dat risico bestaat natuurlijk wel maar ik schat het risico zeer laag in. Voor de niet-doorgewinterde crimineel zal de vrijheids-beknotting door het enkelbandje al voldoende reden zijn om niet opnieuw in de fout te gaan, en voor de meesten zal het vooruitzicht om de resterende tijd alsnog in de cel uit te moeten zitten ook voldoende afschrikwekkend werken.

Recidive kan nooit helemaal uitgesloten worden; een veroordeelde kan ook na z’n straf uitgezeten te hebben opnieuw een misdrijf plegen. Dat kan zelfs nog tijdens een fysieke detentie: ook in de gevangenis worden misdrijven gepleegd. Ook “binnen” kan worden gestolen, vernield, bedreigd, mishandeld en in drugs worden gehandeld, en wordt wel eens iemand verkracht en/of vermoord.

De enige manier om recidive vrijwel onmogelijk te maken is door boetes, taakstraffen en celstraffen af te schaffen, een verdachte van overtreding of misdrijf omiddellijk op te pakken en in een isoleercel te zetten tot hij definitief veroordeeld is, en direct daarna te executeren. Maar dat zal zelfs extreemrechts, vanouds de grootste schreeuwers om zwaardere straffen (tot ze zelf voor het hekje staan) nog te ver gaan.

Van uitzondering naar norm

Voor andere dan de zwaarste delicten is elektronische detentie een uitkomst: het kost de samenleving aanzienlijk minder geld en heeft niet de verwoestende uitwerking die celstraf wel heeft. Ik pleit er dan ook voor om elektronische detentie niet in te voeren als alternatief voor celstraffen tot zes maanden maar het tot de norm te maken, met fysieke detentie als uitzondering op de regel voor de zwaarste gevallen. Dat betekent nog lagere kosten en nog minder onnodig verwoeste levens.

Hoop

Helaas heeft de politiek besloten het goedkopere èn humanere alternatief de nek om te draaien en te kiezen voor de aanzienlijk duurdere aanpak. Maar er is één troost: elke paar jaar laait de discussie over elektronische detentie weer op, over een paar jaar zijn er weer verkiezingen en krijgen we een nieuwe minister en staatssecretaris op Justitie. Dus er is nog hoop — we zullen er alleen nog een paar jaar op moeten wachten.