Naar een nieuwe sociale advocatuur

Per 1 juli 2013 gaat de eigen bijdrage voor gefinancierde rechtsbijstand aanzien-lijk omhoog. Daarnaast worden voor echtscheidingszaken afwijkende (en zeer hoge) eigen bijdragen geïntroduceerd. Nettoresultaat is dat rechtshulp voor de laagste inkomens onbereikbaar wordt. Maar gelukkig is er een oplossing, als de advocatuur tenminste wil meewerken.

Advocaten hebben uurtarieven van drie cijfers voor de komma, met als gevolg dat een groot deel van de bevolking geen advocaat zou kunnen inhuren, domweg omdat ze de rekening niet kunnen betalen. Om die bevolkingsgroep tegemoet te komen werd in een grijs, ver verleden de gefinancierde rechtsbijstand bedacht; wie het uurtarief niet kon betalen kreeg een zogeheten ‘toevoeging’ en betaalde een eenmalige bijdrage.

Spectaculaire verhoging eigen bijdrage

Dat ging jarenlang goed. Elk jaar gingen de eigen bijdragen per 1 januari en eventueel per 1 juli wel omhoog, maar dan ging het hooguit om een paar euro. Per 1 juli 2013 is het echter vrijwel volledig afgelopen met deze beperkte verhogingen. De tarieven voor met name de laagste inkomensgroepen gaan spectaculair omhoog, daarnaast komt er een afwijkend tarief voor echtscheidingszaken.

In onderstaande tabel ziet u de wijzigingen per 1 juli.

Conform het overheidsstandpunt dat de zwakste schouders de zwaarste lasten moeten dragen vallen de hardste klappen weer eens bij de laagste inkomens. De verhogingen bedragen (achtereenvolgens in categorie 1 tot en met 5) 50%, 89%, 66%, 28% en 2%.

(Ter indicatie: een jaarinkomen van € 17.700 is bij benadering gelijk aan het wettelijk minimumloon.)

Daarmee wordt rechtshulp onbetaalbaar voor de laagste inkomens. Wie € 35.000 per jaar mee naar huis brengt zal de eigen bijdrage nog wel kunnen betalen, voor huis-houdens met een gezinsinkomen van anderhalf keer het minimumloon wordt het al zwaar om € 355 op te hoesten, maar voor hen die in de bijstand zitten is het dadelijk einde oefening: die komen nu al amper meer rond (en vaak zelfs helemaal niet), laat staan dat ze € 193 eigen bijdrage kunnen betalen.

En dat is dan nog ‘maar’ voor gewone procedures, niet voor echtscheidingszaken. De overheid heeft kennelijk besloten dat het gezin weer de hoeksteen van de samenleving moet worden, want voor vooral de laagste inkomens is een echtscheiding binnenkort niet meer te betalen.

Om de financiële ellende compleet te maken: die eigen bijdrage is alleen een bijdrage in de kosten van een advocaat, het doorgaans verschuldigde griffierecht komt daar nog bovenop en dat kan behoorlijk in de papieren lopen. Verliest u de rechtszaak dan kan het gebeuren dat u ook nog de kosten van de tegenpartij moet vergoeden. Om over de kosten van hoger beroep en eventuele cassatie nog maar te zwijgen.

Hoe gaan we dit nu weer oplossen?

Tariefsverlaging

Ten eerste zou het natuurlijk goed zijn als die tariefsverhoging geschrapt zou worden. Nog beter zou zijn om de tarieven juist te verlagen en deze voor rechtzoekenden met een inkomen op bijstandsniveau zelfs op nul te stellen. Afschaffing van griffierecht zou ook een hele verbetering zijn.

Maar helaas, het is aan de overheid om die beslissing te nemen, en aangezien diezelfde overheid de tarieven juist verhoogt hoeven we daar niks positiefs van te verwachten.

Mentaliteitsverandering

Voor een deel kunnen burgers en bedrijfsleven zelf een bijdrage leveren door niet voor het minste of geringste meningsverschil meteen naar de rechter te stappen. Door het enthousiasme waarmee iedereen elkaar tegenwoordig voor de rechter sleept begint in Nederland steeds meer een sue-happy cultuur à la Amerika te ontstaan!

Wat ook zou helpen: een mentaliteitsverandering bij een aantal advocaten. Een goede advocaat zal alles in het werk stellen om een geschil opgelost te krijgen zonder naar de rechter te hoeven stappen, maar helaas zijn er ook advocaten welke — bij gebrek aan een beter woord — procesgeil zijn en niets liever doen dan procederen, hoe kansloos de zaak ook is. (Ik ken er alleen in mijn woonplaats Eindhoven al vier.)

Maar wederom helaas, beide scenario’s vereisen een mentaliteitsverandering en ook dat zie ik niet gebeuren. Rest ons nog één oplossing: een nieuwe versie van de sociale advocatuur.

Sociale advocatuur nieuwe stijl

Wat als de advocatuur zelf nou eens de kosten voor haar rekening zou nemen, in elk geval voor cliënten met een inkomen op bijstandsniveau? Gratis werken mag officieel niet, de eigen bijdrage en het griffierecht moeten betaald worden, maar in feite hoeft alleen maar in de boekhouding te staan dat die bedragen ontvangen zijn — van welke bankrekening ze afkomstig zijn is absoluut niet interessant.

Dus wat als de advocatenbranche zich van haar sociaalste kant zou laten zien en een fonds zou oprichten waar geld in gestort wordt om die kosten uit te financieren? Dat zou één fonds voor de hele advocatuur kunnen zijn, maar een advocatenkantoor zou ook een eigen fonds kunnen oprichten. Beiden hebben hun voors en tegens.

Als advocaat zou u een percentage van uw inkomsten in dat fonds kunnen storten. Of u zou gebruik kunnen maken van het solidariteitsbeginsel (de sterken betalen voor de zwakken) door uw uurtarief enigszins te verhogen en dat extra bedrag in het fonds te storten. Daarmee reserveert u dan vermogen om voor uw cliënten met een inkomen op bijstandsniveau de eigen bijdrage en het griffierecht te voldoen.

Gaan we voor één fonds voor de hele advocatuur dan zou die fondsbijdrage initieel op vrijwillige basis voldaan kunnen worden. Blijkt een vrijwillig kader niet toereikend dan zou een fondsbijdrage verplicht gesteld kunnen worden.

Dus, dames en heren advocaten! Wat vind u van dit voorstel? Deel uw mening in het commentaarveld hieronder! En mocht u er verder over willen discussiëren (want er zal vast nog wel het een en ander aan details uitgewerkt moeten worden), aarzel dan niet om even contact op te nemen!

De auteur is juridisch geschoold en verleent via zijn bedrijf Autistic Advantage diensten aan advocaten in met name het jeugd-, familie- en strafrecht.