Hoogbegaafde autist overleeft in een niet-autistische wereld

Voor wie nooit in de gevangenis heeft gezeten en ook anderszins niks met het gevangeniswezen van doen heeft lijkt het simpel: je pleegt een misdrijf, je gaat de gevangenis in, je komt weer vrij, je pakt je leven weer op alsof er nooit iets gebeurd is. Helaas is de realiteit aanzienlijk weerbarstiger en liggen de kosten vele malen hoger dan alleen de kosten van detentie zelf.

Kosten van detentie

De precieze kosten van detentie zijn onduidelijk; wie vijf bronnen raadpleegt krijgt vijf verschillende antwoorden. Afgaande op het gemiddelde van alle antwoorden kost een gedetineerde de samenleving zo’n € 300 per dag. Dat zijn de kosten voor een ‘gewone’ gedetineerde in een ‘gewone’ gevangenis met een normaal regime — gedetineerden in bijvoorbeeld een Extra Beveiligde Inrichting of op een afdeling Bijzondere Zorg kosten de samenleving nog veel meer.

Maar er zijn nog meer kosten, voor zowel de gedetineerde als de maatschappij.

Kosten voor de gedetineerde

Geen inkomen, wel uitgaven

Detentie is een vrijheidsstraf, maar als het je overkomt raak je veel meer kwijt dan je vrijheid. Om te beginnen word je ook financieel gestraft: gedurende je detentie heb je namelijk geen recht op doorbetaling van loon of uitkering, maar je vaste lasten (met uitzondering van je ziektekostenverzekering) lopen wel gewoon door. Afhankelijk van je gezinssamenstelling (wel/geen partner met al dan niet een eigen inkomen), je finan-ciële situatie en de duur van je detentie kan het dus rampzalig uitpakken.

Schulden

In het op één na ergste geval ben je alleenstaand, heb je geen financiële reserves en ga je twee tot drie maanden de cel in. Wanneer je vrijkomt ligt er een stapel rekeningen, betalingsherinneringen en aanmaningen op je te wachten en heb je enkele duizenden euro’s aan schulden, maar de huur is dan nog net niet opgezegd door de verhuurder en je verzekeringen zijn ook nog niet beëindigd door de verzekeraar. Had je een baan voordat je de cel in ging en een sociaal bewogen werkgever, dan kun je zelfs weer aan het werk. Zo niet, dan kun je een bijstandsuitkering aan gaan vragen.

Dakloosheid

In het ergste geval ben je alleenstaand, heb je geen financiële reserves en ga je langer de cel in. Wanneer je vrijkomt is het maar afwachten waar je die aanmaningen terug gaat vinden, want tegen die tijd is je huur opgezegd en ben je dus dakloos. Je moet wel een extreem sociaal bewogen werkgever hebben wil je niet ontslagen zijn.

En nee, de overheid regelt geen nieuwe woning voor je.

Geen werk

Word je wel ontslagen dan is het nog maar de vraag of je na je vrijlating nog aan een baan komt. Op dit moment hebben we al ongeveer vijf keer zoveel werkzoekenden als vacatures dus de kans op het vinden van een baan is al niet zo groot. Daarnaast heb je tegenwoordig voor zo’n beetje elk flutbaantje boven het niveau van toiletjuffrouw een Verklaring Omtrent het Gedrag nodig, en dan kan je strafblad je behoorlijk in de weg zitten. Bovendien zit je met het stigma ‘veroordeelde crimineel’ — weinig werkgevers willen ex-gedetineerden in dienst hebben, hetzij omdat ze zo iemand niet vertrouwen, hetzij om de reputatie van de organisatie te beschermen.

Dus welk lot wacht veel ex-gedetineerden? Tot aan de AOW in de bijstand en jaren in de schuldsanering.

Psychische klachten

Maar daarmee ben je er nog niet, want detentie hakt er psychisch vaak stevig in. Met als consequentie dat je niet alleen goede kans maakt buiten te komen als dakloze met duizenden euro’s aan schulden, maar ook nog eens de komende jaren iedere week te gast bent bij de plaatselijke GGZ-instelling die je van de ene therapie of cursus naar de volgende stuurt. Met maandelijks een omweg via de apotheek om je antidepressiva en andere pillen op te halen die je door je psychiater krijgt voorgeschreven.

Hetgeen ons brengt mij de maatschappelijke kosten van detentie.

Kosten voor de maatschappij

Werkgever

Een werkgever hoeft een gedetineerde werknemer geen loon door te betalen, maar de arbeid welke die werknemer verrichtte moet wel gedaan worden. Mag de werknemer na z’n detentie gewoon terugkomen dan zal voor de tussenliggende periode toch een vervanger gezocht moeten worden, wat vanwege het tijdelijke karakter waarschijnlijk het inhuren van een dure uitzendkracht betekent.

Wordt de werknemer ontslagen dan zal er een kostbare werving- en selectieprocedure gehouden moeten worden. Een werknemer die gedetineerd wordt kost een werkgever dus al gauw duizenden euro’s. En wat doet die met die kosten? Doorberekenen aan de klant.

Hogere bedrijfskosten betekenen ook lagere winst, waardoor er minder belasting over de winst betaald wordt en de staat dus inkomsten misloopt.

Sociale zekerheid

Doordat hij geen baan meer heeft en de kans op het vinden van een andere verwaar-loosbaar klein is, zal de ex-gedetineerde aangewezen zijn op een bijstandsuitkering en dus een beroep doen op de toch al peperdure sociale zekerheid. Een bijstandsuitkering voor een alleenstaande kost de overheid ruim € 10.000 per jaar.

Economie

Daarnaast lijdt de economie schade omdat de werkloze ex-gedetineerde geen bijdrage aan de economie levert, en vanwege z’n lage inkomen minder uitgeeft dan wanneer hij een betaalde baan zou hebben.

Schuldhulpverlening

Zijn z’n schulden flink opgelopen, dan betekent dat ook weer extra werkdruk voor de plaatselijke schuldhulpverlening en dus ook daar extra kosten.

Dakloosheid

Zit het helemaal tegen en is de gedetineerde dakloos op het moment dat hij vrijkomt, dan gaat het nog veel meer geld kosten. Een gemiddelde dakloze kost de maatschappij pakweg € 100.000 per jaar aan opvang, uitkering en bemoeienis van allerlei instanties. Met als bonus dat de kans op recidive vrij hoog is en de ex-gedetineerde opnieuw in het dure circus van politie, Justitie, reclassering en detentie terechtkomt.

Gezondheidszorg

De gevangenis is niet alleen een opleidingsinstituut voor de criminaliteit, het is ook een kweekvijver voor GGZ-cliënten. Een gedetineerde die de gevangenispoort uit loopt met psychische klachten zal (veelal jarenlang) een beroep moeten doen op de (geestelijke) gezondheidszorg, hetgeen de samenleving ook een klein fortuin kost.

Wie gaat dat betalen?

Iemand opsluiten in de gevangenis kost dus veel meer dan € 300 per dag, kosten waar-voor uiteindelijk de hele samenleving opdraait. Er gaan tegenwoordig stemmen op om gedetineerden de kosten van hun detentie (deels) zelf te laten betalen, het moge echter duidelijk zijn dat dit geen haalbare kaart is.

Vrijwel geen enkele ex-gedetineerde kan dat betalen, zelfs niet al zou hij de rest van z’n leven full-time werken en alles boven bijstandsniveau naar de aflossing van die schuld zou gaan. Bovendien zou hij dan twee keer gestraft worden voor één vergrijp: met cel-straf èn een financiële straf. Wat dan weer in strijd is met het ne bis in idem beginsel.

De motivatie om te gaan werken is natuurlijk ook niet bijster groot als je een bijstands-uitkering hebt en weet dat het voor je budget toch niks uitmaakt of je thuiszit of gaat werken. Je kunt iemand wel verplichten te gaan werken, maar dan is te voorzien dat, in het kader van het lijdzaam verzet, elke verkoudheid wordt opgeschaald naar ‘griep’ en de werknemer zich dus ziek meldt. Bovendien: waar halen we de benodigde banen vandaan in de huidige economie?

Elektronische detentie

Er is een alternatief voor deze gigantische kostenpost: de elektronische detentie. Maar dat is voer voor een volgende column.

 

De auteur is ervaringsdeskundige op het gebied van autisme en detentie.

8 Responses to De verborgen kosten van detentie

Nieuwste column
Politie Eindhoven weigert lastige vragen te beantwoorden
Dat het Openbaar Ministerie niet gediend is van 'lastige' vragen wisten we al. Bij de politie heerst echter dezelfde mentaliteit.
Lees verder...
Fictie
Na de non-fictie ben ik mij nu ook gaan wijden aan het schrijven van (Engelstalige) fictie.
Lees hier verder